Jahon banki ekspertlari 2021 yil uchun yangilangan davlat boshqaruvi ko‘rsatkichlarini (World Governance Indicators, WGI) e’lon qildi. Mamlakatning barcha oltita yo‘nalish bo‘yicha 2020 yildagi salbiy ko‘rsatkichlardan so‘ng yaxshilangani taxmin qilinmoqda.
WGI indeksi «hisobot berish», «siyosiy barqarorlik va zo‘ravonlikning yo‘qligi», «hukumat samaradorligi», «normativ-huquqiy hujjatlar sifati», «qonun ustuvorligi va korrupsiyaga qarshi nazorat» kabi qismlarga bo‘linadi. Jahon banki ushbu indeks bo‘yicha mamlakatlarni mustaqil ravishda reytingga kiritmaydi.
Normativ sifat indeksi hukumatning «xususiy sektor rivojlanishiga yordam beruvchi samarali tartibga solishni ishlab chiqish va amalga oshirish» qobiliyatini baholaydi. Indikator turli manbalardan ko‘plab ko‘rsatkichlarni hisobga oladi, xususan, bozor va raqobatni tashkil etish (Berlindagi Bertelsmann fondi tomonidan hisoblangan siyosiy o‘zgarishlar indeksidan), adolatsiz raqobat darajasi, narxlarni nazorat qilish, kamsituvchi tariflar va soliqlar, haddan tashqari proteksionizm (Londondagi Economist Intelligence Unit tomonidan baholangan), soliq tizimidagi nomuvofiqliklar va tartibga solish yuki (Global Insight ma’lumotlariga ko‘ra), investitsiyalar va moliyaviy erkinlik (AQShdagi Heritage Foundation iqtisodiy erkinlik indeksi ma’lumotlari), huquqni muhofaza qilish organlari amaliyot (The World Justice Project ma’lumotlariga ko‘ra) va boshqalar orqali.
Indeksni tayyorlashda boshqa hisob-kitoblar, xususan, Jahon banki, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki va Jahon iqtisodiy forumi hisobga olinadi, deb yozadi RBK. Ushbu ma’lumotlarning barchasi umumlashtiriladi va tartibga solish ko‘rsatkichining o‘zi -2,5 (eng yomon) dan 2,5 (eng yaxshi) gacha bo‘lishi mumkin. Neytral daraja 0 ga teng.
«Ushbu reytingda O‘zbekistonga berilgan baho mamlakatimizning xalqaro hamjamiyatdagi ijobiy imidjini shakllantirishda muhim omil bo‘lmoqda, — deya qayd etdi O‘zbekiston Adliya vazirligi.
Boshqaruv sifat ko‘rsatkichlarini shakllantirishda jami 30 ta axborot manbalaridan foydalaniladi. O‘zbekiston ko‘rsatkichlarini hisoblashda o‘tgan yilgidan farqli ravishda 16 ta axborot manbasidan foydalanilgan.
Hukumat samaradorligi
«Hukumat samaradorligi» bo‘yicha O‘zbekiston 208 davlat orasida 116-o‘rinni egallab, 22 pog‘onaga ko‘tarilgan.
Effektivnost pravitelstva otrajayet vospriyatiye kachestva gosudarstvennыx uslug, gosudarstvennoy slujbы i stepeni yeyo nezavisimosti ot politicheskogo davleniya, kachestva razrabotki i realizatsii politiki, a takje doveriya k priverjennosti pravitelstva takoy politike
Hukumat samaradorligiga davlat xizmatlari sifati, davlat idorasida ishlash va uning siyosiy bosimdan mustaqillik darajasi, siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish sifati hamda hukumatning bunday siyosatga sodiqligining ishonchliligi katta taesir ko‘rsatadi.
O‘zbekiston bo‘yicha ko‘rsatkich hamon salbiy zonada (-0,20) qolmoqda, lekin bu 1996 yildan beri (tadqiqotning butun tarixidagi) eng yaxshi ko‘rsatkichdir. 2016 yildan boshlab bu ko‘rsatkich asta-sekin yaxshilanib, 2021 yilda eng yaxshi natijaga erishdi. 2020 yil esa bundan mustasno, pandemiya davrida biroz pasayish kuzatilgan.
O‘zbekistonning boshqa davlatlar bilan solishtirganda tutgan o‘rni to‘g‘risida ham ma’lumot berildi. O‘zbekistonda bu ko‘rsatkich 44,7 foizni tashkil etadi, ya’ni 44,7 foiz mamlakatlarda davlat boshqaruvi samaradorligi darajasi O‘zbekistonga qaraganda yomonroq. Bir yil avval bu ko‘rsatkich ancha past — 34,1% edi.
Taqqoslash uchun, 2021 yil yakuniga ko‘ra, reytingda an’anaviy ravishda eng yaxshi ko‘rsatkichga ega davlat Singapur 100% edi.
Siyosiy barqarorlik va zo‘ravonlikning yo‘qligi
Bu ko‘rsatkich bo‘yicha O‘zbekiston o‘z natijasini 19 pog‘onaga yaxshilab, 130-o‘ringa ko‘tarildi.
Shu bilan birga, indikatorning o‘zi bir yil oldingi (-0,43%)ga nisbatan yaxshilangan bo‘lsa-da, salbiy zonada (-0,24) qolmoqda. Bu ko‘rsatkich doimo yaxshi yoki yomon tomonga o‘zgarib turadi.
O‘rin ham mos ravishda 31,6 foizdan 39,2 foizga ko‘tarildi.
Ochiqlik va hisobdorlik
Saylov, so‘z, yig‘ilishlar va ommaviy axborot vositalari erkinligini aks ettiruvchi «Ochiqlik va hisobdorlik» ko‘rsatkichi bo‘yicha O‘zbekiston 12 pog‘onaga ko‘tarilib, 182-o‘rinni qayd etdi. Ko‘rsatkich -1,40 ni tashkil etdi, bu 2010 yildan beri eng yaxshi natijadir.
Shu bilan birga, reyting 12,56% bilan eng past ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib qolmoqda, ya’ni atigi 12,56% mamlakatlarda shaffoflik va hisobot berish darajasi O‘zbekistonga qaraganda yomonroq.
Tartibga solish sifati
Tartibga solish sifati (hukumatning xususiy sektor rivojlanishiga imkon beruvchi va rag‘batlantiruvchi asosli siyosat va qoidalarni ishlab chiqish va amalga oshirish qobiliyatini aks ettiradi) yaxshilandi. 2021 yil yakuniga ko‘ra, mamlakat 33 pog‘onaga ko‘tarilib, 144-o‘rinni egalladi.
Ko‘rsatkich salbiy zonada bo‘lsada (-0,58%), ammo bu 1996 yildan beri eng yaxshi natijadir. Ko‘rsatkichlar o‘tgan yilgi 14,4%dan 31,25% ga yuqoriladi.
Qonun ustuvorligi
Qonun ustuvorligi indikatori (kelishuvlar qay darajada bajarilayotgani, mulkiy huquqlar hurmat qilinishi, militsiya va sudlar ishlayotganligi haqidagi tasavvurni aks ettiradi, shuningdek, jinoyat va zo‘ravonlik ehtimolini baholaydi) -1,08 dan -0,89 gacha yaxshilandi.
Bu esa mamlakatga 168-o‘ringa (+13 pog‘ona) ko‘tarilish imkonini berdi. Bunda ko‘rsatkichlar mos ravishda 19,7% ni tashkil etdi.
Korrupsiya ustidan nazorat
Bu ko‘rsatkich davlat hokimiyati siyosatchilarning shaxsiy manfaati, jumladan, korrupsiyaning mayda va asosiy shakllari, shuningdek, elita tomonidan davlat boshqaruv organlarining «egallab olinishi» qay darajada ekanligi haqidagi tasavvurni aks ettiradi.
Mamlakatning ushbu ko‘rsatkich bo‘yicha natijasi 15 pog‘onaga yaxshilanib, 161-o‘rinni qayd etdi. Ko‘rsatkich -1,05 dan -0,81 gacha yaxshilanib, daraja 23% gacha ko‘tarildi.
Adliya vazirligi norma ijodkorligi sifatini oshirish maqsadida tartibga soluvchi ta’sirni baholash instituti joriy etilganini eslatib o‘tdi. Korrupsiyaga qarshi kurash va gender-huquqiy ekspertiza hisobiga yuridik ekspertiza turlari kengaytirildi.
Vazirlik ma’lumotlariga ko‘ra, so‘nggi bir necha yil ichida o‘z ahamiyatini yo‘qotgan 4000 dan ortiq hujjat «tartibga soluvchi gilotin» usuli bilan bekor qilingan. Natijada amaldagi qonunchilik 10 foizga qisqartirildi.
2022−2026 yillarda Yangi O‘zbekistonni rivojlantirish strategiyasida me’yoriy-huquqiy yukni kamaytirish, qonun hujjatlari sonini qisqartirish, davlat organlari faoliyatini tartibga soluvchi huquqiy hujjatlarni tizimlashtirish asosiy vazifalardan biri sifatida belgilandi.
Bundan tashqari, qonun hujjatlarini kodifikatsiya qilish ishlari olib borilmoqda. Jumladan, 3 ta qonun va 50 dan ortiq qonunosti hujjatlarini o‘zida jamlagan «Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida»gi, «Litsenziyalash, ruxsat berish va xabardor qilish tartib-taomillari to‘g‘risida»gi qonunlar qabul qilinganligi sababli 100 dan ortiq normativ-huquqiy hujjatlar bekor qilindi. .
Byurokratiyani kamaytirish maqsadida Tadbirkorlik kodeksi loyihasi tayyorlandi, unda tadbirkorlik faoliyati sohasidagi tekshirishlar sonini 2 barobarga qisqartirish nazarda tutilgan.
Adliya vazirligi «Hukumat faoliyati» bo‘yicha mamlakat mavqeini yaxshilashni ma’muriy islohotlar bilan bog‘lash mumkinligini ta’kidladi.
