May oyida so‘mning real samarali almashuv kursi (REER) aprel oyiga nisbatan 1,8 foizga qadrsizlandi. Bu haqda O‘zbekiston Markaziy banki sharhida qayd etildi.
Nominal almashuv kursi — davlat valyutasining boshqa valyutadagi qiymati yoki valyutani ayirboshlash mumkin bo‘lgan joriy kurs. Real samarali almashuv kursi (REER) — asosiy savdo-hamkor mamlakatlar valyutalariga nisbatan nominal almashuv kurslarini ham, tegishli mamlakatlardagi narxlar darajasining nisbatini ham hisobga oluvchi indeksdir.
Ko‘rsatkich ketma-ket uchinchi oy pasayib bormoqda — fevral oyidan buyon u taxminan 8% yo‘qotdi. 2021 yilning shu davriga nisbatan milliy valyuta kursi 1,9 foizga qadrsizlandi.
Markaziy bank ma’lumotlariga ko‘ra, so‘mning real almashuv kursining pasayishi birinchi navbatda ichki inflyatsiya (1%), shuningdek, hamkor mamlakatlarda valyuta kurslarining ko‘p yo‘nalishli o‘zgarishi (3,6%) bilan bog‘liq.
Ichki inflyatsiya REER qadrsizlanishini 1 foizga, so‘m kursining o‘zgarishini esa 1,7 foizga saqlab qoldi.
May oyida asosiy savdo hamkor-davlatlarining valyuta kurslari AQSh dollariga nisbatan turli dinamika ko‘rsatdi:
- Rossiya rubli 19 foizga qimmatlashdi. Rossiya banki 27 may kuni asosiy stavkani 14 foizdan 11 foizga tushirdi;
- Qozog‘iston tengesi xorijiy valyutaga talabning barqarorlashuvi va rublning mustahkamlanishi fonida 5 foizga qimmatlashdi;
- yuqori inflyatsiyaning davom etishi va neft mahsulotlari narxining oshishi tufayli turk lirasi 6 foizga qadrsizlandi;
- Xitoy yuanining almashuv kursi koronavirus cheklovlari va iqtisodiy faollikning sekinlashishi tufayli 4 foizga qadrsizlandi.
May oyida deyarli barcha hamkor mamlakatlarda inflyatsiya o‘sishda davom etdi. Xususan, prognozlarga ko‘ra, Rossiyada oylik narxlarning o‘sishi meva-sabzavot mahsulotlari, shuningdek, arzon qurilish materiallari narxlarining mavsumiy pasayishi tufayli 0,17% gacha sekinlashishi kerak (natijada bu ko‘rsatkich 0,12%ni tashkil etadi). Shu bilan birga, yillik inflyatsiya yuqori darajada saqlanib qolmoqda — 17%.
Qozog‘istonda oylik inflyatsiya 1,4 foizni tashkil etgan bo‘lsa, yillik hisobda 14 foizga yetdi. Shu bilan birga, oziq-ovqat mahsulotlari narxi o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 19 foizga, nooziq-ovqat mahsulotlari 11,9 foizga va xizmatlar 9,1 foizga qimmatlashgan.
Turkiyada ham narxlar tez o‘sishda davom etmoqda. Oylik inflyatsiya 3 foizni, yillik inflyatsiya 73,5 foizni tashkil etdi. Narxlarning oshishiga asosan neft mahsulotlari va import qilinadigan mahsulotlar narxining ko‘tarilishi katta hissa qo‘shgan.
Haqiqiy valyuta kursiga nima ta’sir qiladi?
Asosiy savdo hamkorlari valyutalarining mustahkamlanishi so‘mning ushbu valyutalarga nisbatan real kursini pasaytiradi. Bu mahalliy ishlab chiqaruvchilarning ham tashqi, ham ichki bozordagi raqobatbardoshligini oshirishga ijobiy ta’sir qiladi, ichki valyuta bozoridagi talab va taklif darajasiga turli kanallar orqali ta’sir ko‘rsatmoqda.
Birinchidan, yuqoridagi valyutalarning mustahkamlanishi mahalliy eksportchilarning mahsulotlarini arzonlashtiradi va ularning valyuta tushumlarini oshiradi.
Ikkinchidan, ichki bozorda mahalliy ishlab chiqarilgan tovarlar narx-navosi xorijda ishlab chiqarilgan tovarlar bilan raqobatbardosh bo‘lib, bu mamlakatlardan import qilish rag‘batini, shuningdek, valyutaga bo‘lgan talabni kamaytiradi.
Uchinchidan, rubl va jismoniy shaxslarning transchegaraviy pul o‘tkazmalarining asosiy oqimlarini tashkil etuvchi boshqa valyutalarning mustahkamlanishi ushbu o‘tkazmalar hajmining oshishiga olib kelishi mumkin.
REER`ning mustahkamlanishi, aksincha, mahalliy ishlab chiqaruvchilarning tashqi va ichki bozorlarda raqobatbardoshligining pasayishiga olib keladi va ko‘pincha savdo taqchilligining oshishiga xizmat qiladi.
Markaziy bank asosiy stavka 16 foizgacha pasaytirilgach, may oyida so‘mning real almashuv kursi o‘zining uzoq muddatli tendensiyasiga yaqinlashganini (2019 yil sentabriga nisbatan 2 foizga mustahkamlangan) va tashqi raqobatbardoshlikka salbiy ta’sir ko‘rsatmaydigan dinamikani namoyish etganini qayd etdi.
