O‘zbekiston Tashqi ishlar vazirligi matbuot xizmati TIV rahbari Abdulaziz Kamilovning prezidentlik saylovi arafasida rossiyalik jurnalistlar bilan suhbatining to‘liq stenogrammasini e’lon qildi. Unda vazir Afg‘oniston mavzusiga oid bir qator savollarga javob berdi. «Gazeta.uz» ham avvalroq ushbu suhbatdan parchalarni e’lon qilgan edi.
Tashqi ishlar vaziriga hozir Afg‘onistondan qochqinlar oqimi bor-yo‘qligi haqida savol berilgan.
«Oldindan aytaman — qochqinlar oqimi yo‘q, qochqinlar umuman yo‘q. Biz boshidan qochqinlarni qabul qilmasligimizni ma’lum qilganmiz. Bizning pozitsiyamiz Afg‘onistonga yordam berish edi, lekin bir guruh afg‘onlarni uchinchi davlat hududiga olib o‘tish, keyin esa qochqin sifatida ularga g‘amxo‘rlik qilish, boqish va ularga g‘amxo‘rlik qilish orqali emas», — dedi Abdulaziz Kamilov javoban.
TIV rahbari O‘zbekiston diplomatik korpus vakillari va «haqiqatdan ham aniq jazo tahdidi» xavfi bo‘lgan shaxslarning tranziti va uchinchi davlatlarga olib chiqilishida yordam ko‘rsatganini ta’kidladi.
«Bu borada biz yordam berdik, agar kimdir yordamga muhtoj bo‘lsa, Afg‘onistondan O‘zbekiston orqali chiqib ketishi uchun biz bunday xizmatlarni ko‘rsatishga tayyormiz. Ammo mamlakatimizda qochqinlarni saqlash uchun maxsus joylarni tashkil etish yo‘q va bo‘lmaydi ham», — ta’kidladi Abdulaziz Kamilov.
«Bundan tashqari, Afg‘onistondan ko‘p odamlar yopirilib chiqqanida, ularning orasida, ehtimol, ba’zilari haqiqatdan ham qochqinlar bo‘lgan bo‘lsa, boshqalari vaziyatdan foydalanib, yaxshiroq hayot izlab O‘zbekistondan G‘arb mamlakatlariga, Yevropaga olib ketilishidan umid qilib Afg‘onistonni tark etishdi. Biz nazoratsiz qochqinlar oqimining oldini olish uchun „Tolibon“ bilan xotirjamlik bilan kelishib oldik. Ular bizga yordam berishdi, odamlarni tinchlantirishdi va ularga: uyga qaytib, tinch-totuv yashanglar, dedilar», — dedi TIV rahbari.
O‘shandan beri, dedi vazir, amalda hech kim chegarani noqonuniy kesib o‘tishga urinmayapti.
«Biz qochqinlarning nazoratsiz oqimini ham kuzatmayapmiz. Chegarada vaziyat tinch. Qolaversa, biz Balx viloyati bilan alohida aloqalar o‘rnatganmiz — u bevosita Surxondaryoga tutashgan. Hokimlar, iqtisodiy tuzilmalar o‘rtasida hamkorlikni yo‘lga qo‘ydik, ayniqsa, tranzit yo‘nalishida. Chunki hamma narsa — ko‘prik, temir yo‘l va avtomobil yo‘li — Balx viloyatiga tayanadi», — dedi u.
Abdulaziz Kamilov oktabr oyi boshida hokimiyat almashganidan keyin Afg‘onistonga ilk tashrifi taassurotlari haqida ham gapirdi. Kobulda u o‘shanda Afg‘oniston muvaqqat hukumati tashqi ishlar vaziri v. b. Amir Xon Muttaki bilan tranzit, energetika va savdo masalalarini muhokama qilgan edi.
«Xavfsizlik bilan bog‘liq vaziyat bizga oddiydek tuyuldi. Aeroportdan mashinada asosiy uchrashuv bo‘lib o‘tgan saroy tomon yo‘l oldik. Odamlar xotirjam, hatto ayollar ham yuzlari ochiq yurishayotganini ko‘rdik, yoshlar, do‘konlar ochiq».
«Ammo eng muhimi, — dedi vazir, — biz o‘tmishda bu yo‘nalishda juda ko‘p sayohat qilganmiz — bu yerda tanklar, bronetransportyorlar yoki qurollangan odamlar deyarli yo‘q. Hatto saroyga kiraverishda ham, agar ilgari bronetransportyorlar va og‘ir texnikalar saflari bo‘lgan bo‘lsa, bugungi kunda pulemyotlar bilan qurollangan bir necha kishi darvozalarda tekshiruv o‘tkazmoqda».
TIV rahbari Afg‘oniston muvaqqat hukumati vakillari bilan oktabr oyi o‘rtalarida Termizda bo‘lib o‘tgan uchrashuv yakunlari haqidagi savolga ham javob berdi.
«Afg‘oniston tomonidan bosh vazir o‘rinbosari vazifasini bajaruvchi janob Hanafiy va biz tomondan bosh vazir o‘rinbosari Sardor Umurzoqov boshchiligidagi ikki delegatsiya kelgusida hukumatlararo komissiya tuzamiz, degan kelishuvga erishdi. Ikkinchidan, soha bo‘yicha mobil guruhlar ham bo‘ladi: savdo, transport, temir yo‘l, ijtimoiy masalalar, chegara xavfsizligi va bizni qiziqtirgan yana ko‘p narsalar. Ta’kidlash joizki, ishchi darajadagi ushbu uchrashuvlar allaqachon o‘tkazilmoqda va to‘plangan muammolarni hal qilish mumkin».
«Bugungi kunda hamkorlik rivojini to‘xtatib turuvchi asosiy muammo muvaqqat hukumatda qandaydir moliyaviy salohiyatning mutlaq yo‘qligidir, — dedi Abdulaziz Kamilov. — Banklar muzlatilgan, operatsiyalarni amalga oshirib bo‘lmaydi, pul yo‘q. Afg‘oniston uchun juda katta moliyaviy manbalar bo‘lgan 7 mlrd dollarga yaqin turli raqamlarni keltirishadi, bizning fikrimizcha, bu inqiroz davridan chiqishga yordam beradi».
«Shu bilan birga, butun iqtisodiyotni faqat gumanitar yordam orqali yo‘lga qo‘yish mumkin emas. Davlatning iqtisodiy asosini qaytadan yaratish zarur. Bu Afg‘onistondagi hozirgi vaziyatdagi asosiy qiyinchilik», — dedi tashqi ishlar vaziri.
Abdulaziz Kamilov Afg‘onistondagi infratuzilma loyihalari — «Surxon-Puli-Xumri» elektr uzatish liniyasi va «Termiz-Mozori-Sharif-Kobul-Peshovar» temir yo‘li qurilishi bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar haqidagi savolga ham javob berdi.
Tashqi ishlar vazirining so‘zlariga ko‘ra, «Surxon-Puli-Xumri» loyihasi amalda yakunlandi. «Mavjud iqtisodiy tizim bilan ham biz uni yakunlab, amalga oshirishimiz mumkin. Qolaversa, „Tolibon“ ushbu loyihani amalga oshirish xavfsizligini ta’minlash va maromiga yetkazishga har tomonlama yordam berishga va’da berdi», — deya qo‘shimcha qildi u.
«Markaziy Osiyodan Mozori Sharifgacha bo‘lgan temir yo‘l loyihasiga to‘xtaladigan bo‘lsak, o‘zbekistonlik mutaxassislar o‘z vaqtida qurib berishdi. Gap Kobul va Peshovardagi tarmoq haqida ketmoqda. Abdulaziz Kamilov mazkur transport loyihasini qo‘llab-quvvatlash masalasi xalqaro miqyosda muhokama qilinganini ta’kidlab, ularga xalqaro hamjamiyatning munosabati haqida gapirdi.
Jahon banki, tashqi ishlar vazirining so‘zlariga ko‘ra, loyihaning texnik-iqtisodiy asoslarini tayyorlashga va’da bergan. Bu boradagi ishlar allaqachon boshlangan. Bank ushbu hujjatni tayyorlash uchun tegishli mablag‘ ajratishga tayyor.
Islom taraqqiyot banki, Osiyo taraqqiyot banki, shuningdek, yetarli moliyaviy resurslarga ega bo‘lgan alohida Fors ko‘rfazi davlatlari yordam ko‘rsatish uchun ko‘maklashishga chorlandi. Loyihani Pokiston bosh vazir Imron Xon va mamlakatning qolgan rahbariyati ham qo‘llab-quvvatladi.
«Loyiha vaziyatni barqarorlashtirish uchun nihoyatda muhim bo‘ladi, chunki Markaziy va Janubiy Osiyo kabi ikki ulkan mintaqa o‘rtasida joylashgan Afg‘oniston tranzit va savdodan yetarlicha foyda oladi. Bu mamlakatning mintaqaviy integratsiya va iqtisodiy loyihalarda ishtirok etishiga yordam beradi», — deb hisoblaydi Abdulaziz Kamilov.
«Biz loyihalarni amalga oshirish ustida ishlaymiz. Shu bilan birga, hamma narsa „Tolibon“ harakati, muvaqqat hukumat qanchalik oyoqqa turishiga va xalqaro hamjamiyat tomonidan qo‘yilgan: inklyuziv hukumat, fundamental inson huquqlari, ayollar, qizlar, yaxshi qo‘shnichilik, Afg‘oniston hududida terrorchilik moyilligi va terrorchilik harakatlarining oldini olish» singari talablarni bajarishiga bog‘liq, — dedi TIV rahbari.
«Temir yo‘l masalasida bizda pragmatik manfaat bor: O‘zbekiston uchun ham Markaziy Osiyoning boshqa davlatlari kabi 2 mlrd aholiga ega ulkan bozor (Janubiy Osiyo — tahr.) ochilmoqda», — qayd etdi vazir. — Ochig‘ini aytishim kerak, Yevropa yoki Amerikada hech kim bizning mahsulotimizni kutmayapti; texnologik daraja va sifat jihatidan ular bilan biz tenglasha olmaymiz. Bu esa yaqin".
Tashqi ishlar vaziri «Tolibon» tomonidan tuzilgan muvaqqat hukumatni tan olish haqidagi savolga ham javob berdi.
«Biz ittifoqchilarimiz va hamkorlarimiz bilan birgalikda bu yo‘nalishda harakat qilamiz», — dedi u. Ammo toliblar oldiga qo‘yilgan shartlar shunchalik jiddiyki, ularga alohida munosabat bildirish juda xavfli. Biz davom etayotgan terrorchilik faoliyati borligiga yoki toliblarning Al-Qoida, ISHID yoki ISHID-Xuroson va boshqa terrorchi guruhlar va tashkilotlarga qarshi yetarlicha kurash olib bormasligiga ko‘zimizni yuma olmaymiz va «Tolibon»ni tan ololmaymiz. Xavfsizlik va barcha belgilangan talablarga rioya qilishning aniq kafolatlari bo‘lishi kerak».
«Bu borada biz xalqaro hamjamiyat, MDHdagi do‘stlarimiz, Rossiya bilan hamkorlikda harakat qilamiz», — deya yakunladi Abdulaziz Kamilov.
