Oliy Majlis Senati raisining birinchi o‘rinbosari Sodiq Safoyev BBC Uzbek bilan suhbatda Afg‘onistondagi muvaqqat hukumat va mamlakatda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan gumanitar inqiroz haqida gapirdi.
BBC Uzbek jurnalisti senatordan Afg‘onistonda tuzilgan muvaqqat hukumatni O‘zbekiston tan oladimi, deb so‘radi.
«Diplomatik amaliyotda tan olish siz aytayotgan gapdan sal yiroqroq. Bir necha yillar davomida O‘zbekiston Afg‘onistondagi barcha yirik siyosiy kuchlar bilan muloqot o‘rnatgan. Menimcha, biz qanchalik to‘g‘ri [qaror] qabul qilinganiga guvoh bo‘lyapmiz. Bir vaqtlar o‘zim ko‘p tanqid qilgan edim: bu guruhlar bilan muloqot o‘rnatish to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligi bo‘yicha. Lekin agar ular haqiqiy siyosiy kuch bo‘lsa, ular yuqori maqomga ega bo‘lsa, Afg‘oniston bilan qo‘shni davlatlarga katta ta’sir ko‘rsatsa, albatta, O‘zbekiston nafaqat haqli, balki ular bilan ishni olib borishga majbur», — dedi senator.
«Shu sababdan O‘zbekiston bir necha yillardan buyon Tolibon bilan aloqada», — deydi u.
«Bu muloqot chog‘ida biz har doim o‘z mezon va tamoyillarimizni ochiq e’lon qilganmiz. Birinchidan, tinchlik kerak. Vaziyat qanday bo‘lishidan qat’i nazar, qaror qabul qilish Afg‘oniston xalqining huquqidir. 40 yil davomida tashqi kuchlar tomonidan kommunistik yoki g‘arb tipidagi boshqaruv tizimini o‘rnatishga urinishlar bo‘lgan. Ammo birorta ham urinish muvaffaqiyat bilan erishilgan emas va erishilgan ham emas. Xalq har doim bu masalani o‘zi hal qilishi kerak. Ikki avlod afg‘on xalqi urush sharoitida yashayapti. Agar bir inson avlodini 25 yil deb oladigan bo‘lsak, u yerda 40 yildan buyon urush davom etyapti», — dedi Sodiq Safoyev.
Unga ko‘ra, O‘zbekiston uchun birinchi masala — Afg‘onistondagi tinchlik hamda u yerdagi xalqning farovonligiga erishga imkoniyatlar yaratish. «Bu borada biz doimo aytganmiz, Afg‘onistondagi hukumat u yerdagi barcha siyosiy kuchlarni, diniy va etnik qismlarni manfaatini inobatga olishi kerak. Hozirda „Tolibon“ muvaqqat hukumatni shakllantirdi», — deydi Sodiq Safoyev.
Ta’kidlash joizki, toliblar tuzgan hukumatda o‘zbek va tojik millatlaridan bitta vakil bor. Tayinlangan vazirlarning ko‘pchiligi pushtunlar, lekin hazoralar yo‘q. Yangi Afg‘oniston hukumatining etnik tarkibi IA Anadolu tomonidan ilgari batafsilroq muhokama qilingan.
«Misol uchun, tashqaridan kimdir ma’ruza o‘qib, qanday harakat qilishni o‘rgatsa, bu O‘zbekistonga haqiqatan ham yoqmaydi. Biz ham bundan voz kechishimiz kerak, lekin bu bizga kerak va biz o‘z xohishlarimiz haqida gapirishimiz mumkin», — dedi senator.
Sodiq Safoyevning fikricha, bugun, birinchi navbatda, Afg‘onistonda gumanitar inqirozning oldini olish kerak.
«Buning uchun biz mamlakatdagi haqiqiy real hokimiyat bilan ish olib borishimiz kerak. Boshqa yo‘l yo‘q. Buyuk Britaniya bosh vaziri Boris Jonson ham oxirgi nutqida „biz muloqot qilishimiz kerak“ deb aytgan. Biz ham bunga chaqiramiz», — dedi u.
Senat raisining birinchi o‘rinbosari, shuningdek, Yevropa Ittifoqining Afg‘oniston qo‘shnilariga bu mamlakatdan qochqinlarni qabul qilish uchun pul to‘lash rejalariga izoh berdi.
«Mening shaxsiy fikrim: qochqinlarni qabul qilishga tayyorgarlik haqida gapirishning hojati yo‘q, qochqinlar paydo bo‘lishining oldini olish kerak. Buning uchun biz gumanitar dasturlarni amalga oshirishimiz va oziq-ovqat yetkazib berishimiz kerak. Agar biron-bir sanksiya, Afg‘oniston blokadasi bo‘lsa, unda, albatta, qochqinlar bo‘ladi. Keksalar, ayollar, bolalar, nogironlar sanksiyalardan aziyat chekishadi — hukumat odatda bundan aziyat chekmaydi. Shuning uchun xalqaro hamjamiyat Afg‘onistondan uzoqlashmasligi kerak», — deydi u.
Sodiq Safoyev O‘zbekiston Afg‘onistondagi vaziyatdan «vahima qilyapti» degan da’voga izoh berdi.
«Ehtimol, bezovtalik bordir, lekin vahima emas. Vahimaga hech qanday asos yo‘q. Yana aytmoqchimanki, O‘zbekistonda o‘ziga xos yondashuv va siyosat bor. O‘zbekistonda tinchlikni ta’minlash uchun barcha choralar ko‘rilmoqda», — dedi senator.
Avgust oyining oxirida BMT Afg‘onistonda gumanitar va iqtisodiy inqiroz kuchayib borayotgan bir paytda yangi bosqichga o‘tayotganini e’lon qildi. Bu esa BMT Bosh kotibini qattiq tashvishga solgandi. Antonio Guterrish dunyo xalqlarini afg‘onlarga ular uchun qiyin bo‘lgan vaqtda yordam berishga chaqirdi.
Tashkilot bosh kotibi ta’kidlaganidek, aholining deyarli yarmi — 18 million kishi — gumanitar yordamsiz yashay olmaydi. Har uchinchi aholi keyingi safar nima bilan va qachon ovqatlanishini bilmaydi. Kelgusi yilda besh yoshgacha bo‘lgan afg‘on bolalarining yarmidan ko‘pi to‘yib ovqatlanmaslik yoqasida qolishi mumkin.
«Afg‘oniston bolalari, ayollari va erkaklari har qachongidan ham xalqaro hamjamiyatning qo‘llab-quvvatlashi va birdamligiga muhtoj», — dedi BMT rahbari.
