Markaziy bank boshqaruvining payshanba kuni bo‘lib o‘tgan yig‘ilishida bazaviy stavkani o‘zgarishsiz, yillik 15% miqdorida qoldirish to‘g‘risida qaror qabul qilindi.
MB bayonotida aytilishicha, qaror «bir vaqtning o‘zida inflyatsiyani oshiruvchi xatarlar va pasaytiruvchi omillarning mavjudligi sharoitida ijobiy real foiz stavkalarni ta’minlashga qaratilgan pul-kredit siyosatining joriy yo‘nalishini saqlab qolish maqsadida qabul qilindi».
Pandemiya sharoitida byudjet xarajatlarining ortishi hamda fiskal rag‘batlantirish iqtisodiy jarayonlar va faollikni qo‘llab-quvvatlashning asosiy omillaridan bo‘ldi.
Foiz stavkalari karantin davriga qaramasdan, I yarim yillik yakunlari bo‘yicha ijobiy iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlariga erishish uchun sharoit yaratdi. Joriy yilning iyun-iyul oylarida narxlarning nisbatan sekinroq pasayishi va inflyatsiya prognozidan biroz og‘ishi kuzatildi.
Bunda, asosiy stavkani pasaytirish imkoniyatlarini ko‘rib chiqish masalasi keyingi boshqaruv yig‘ilishlariga qoldirildi va inflyatsiya pasayish dinamikasining barqaror darajada shakllanishidan kelib chiqiladi.
Markaziy bank yil yakuni bo‘yicha inflyatsiya prognozini 11−12,5 foiz darajasida o‘zgartirishsiz saqlab qoldi va hukumat bilan birgalikda unga erishish uchun barcha zaruriy choralarni ko‘rib boradi.
Inflyatsiya va inflyatsion kutilmalar
Yilning I choragida yillik inflyatsiya darajasi maqsadli ko‘rsatkichlar trayektoriyasidan pastroq bo‘ldi. Bunga, asosan, o‘sha davrda qat’iy fiskal siyosatning yuritilishi, iqtisodiyotni kreditlashning muvozanatli darajasi va tartibga solinadigan narxlarning o‘zgarishsiz qolganligi sabab bo‘ldi.
II chorakdan boshlab inflyatsiya darajasi o‘tgan chorakka nisbatan biroz ko‘tarildi va iyun oyi yakunlari bo‘yicha 14,2 foizni tashkil etdi. Joriy yil ikkinchi choragida narxlarning o‘sishiga oziq-ovqat mahsulotlari va qurilish materiallariga bo‘lgan yuqori talab hamda iyun oyida meva va sabzavotlar narxining mavsumiy pasayishiнинг kutilganidan ko‘ra sekinroq bo‘lishi kabi omillar oshiruvchi bosim ko‘rsatdi.
Ikkinchi chorakda bazaviy inflyatsiya nisbatan yuqori o‘sish sur’atiga ega bo‘ldi va iyun oyida yillik 13,8 foizni tashkil etdi.
Aholi va tadbirkorlik sub’ektlarining kelgusi 12 oy uchun inflyatsion kutilmalarida joriy yil aprel oyidagi yuqori o‘sishdan so‘ng may-iyun oylarida sezilarli darajada pasayish kuzatildi. Ayni paytda, inflyatsion kutilmalar inflyatsiyaning maqsadli ko‘rsatkichi trayektoriyasidan sezilarli darajada yuqori shakllanmoqda.
O‘tkazilgan so‘rov natijalariga ko‘ra, respondentlar kelgusi oylarda narxlarning o‘sishini, birinchi navbatda, pandemiya ta’siri hamda monopol tovar va xizmatlar narxlarining o‘sishi bilan bog‘lashmoqda.
Iqtisodiy faollik
Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, joriy yilning I yarim yilligi yakunlari bo‘yicha respublikada real YAIM hajmi 0,2 foizga oshdi.
Bunda, iste’mol tovarlari ishlab chiqarilishi, qishloq xo‘jaligi va qurilish ishlari asosiy oshiruvchi omillardan, investitsiyalar va tashqi savdo aylanmasi sekinlashtiruvchi omillardan bo‘lib, 6 oylik tashqi savdo aylanmasi o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 18,2 foizga qisqardi.
Joriy yil mart-aprel oylarida iqtisodiy faollikning pasayishidan so‘ng may-iyun oylarida qator iqtisodiy rivojlanish ko‘rsatkichlari bo‘yicha bosqichma-bosqich tiklanish tendensiyasi kuzatilmoqda.
Iyun oyida bank to‘lov tizimi orqali amalga oshirilgan tranzaksiyalarning umumiy hajmi mart va aprel oylarigan nisbatan mos ravishda 39 va 30 foizga oshdi. Savdo va pullik xizmatlar sohalarida ham pul tushumlari hajmi o‘sish dinamikasining yaxshilanishi kuzatildi. Xususan, aprel oyidagi o‘tgan oyga nisbatan 34,8 foizlik (11,4 trln so‘mdan 7,5 trln so‘mgacha) keskin pasayishdan so‘ng savdo tushumi va boshqa daromadlar ko‘rinishidagi pul tushumlari hajmi may oyida 33,8 foizga, iyun oyida 25,3 foizga oshdi va
12,6 trln so‘mga yetdi.
Pul-kredit sharoitlari
2020 yilning II choragida nisbatan mo‘tadil qat’iy pul-kredit sharoitlari saqlab qolindi. Banklararo pul bozorida ikki haftagacha bo‘lgan muddatli depozitlar bo‘yicha foiz stavkalarning asosiy stavkaga nisbatan ijobiy spredi (tafovuti) shakllandi.
Milliy valyutadagi depozitlar bo‘yicha foiz stavkalari nisbatan barqaror bo‘lib, o‘suvchi dinamikasini namoyon qildi. Iyun oyi yakunlari bo‘yicha jismoniy shaxslarning muddatli depozitlari bo‘yicha o‘rtacha tortilgan foiz stavkalari 20 foizni, yuridik shaxslarning muddatli depozitlari bo‘yicha esa — 17 foizni tashkil etdi.
Milliy valyutadagi kreditlar bo‘yicha foiz stavkalarining yil boshidagi 25,8 foizdan iyun oyida 23,7 foizgacha pasayganligi pandemiya davrida tijorat banklariga davlat dasturlari bo‘yicha uy-joy xaridi va tadbirkorlik faoliyatini kreditlash uchun qo‘shimcha likvidlikning yo‘naltirilishi bilan izohlanadi.
Milliy valyuta almashuv kursi dinamikasi jahon iqtisodiyotida umumiy vaziyatning yomonlashishi, valyuta tushumlarining kamayishi va asosiy savdo hamkorlar milliy valyutalarining qadrsizlanishi ta’sirida shakllandi. Natijada, joriy yil aprel oyida almashuv kursi 5,8 foizga qadrsizlandi. May-iyun oylarida esa almashuv kursi nisbatan barqaror bo‘ldi va ushbu davrda devalvatsiya darajasi 0,4 foizni tashkil etdi.
Inflyatsiya prognozi
Markaziy bank iqtisodiyotdagi mavjud vaziyat va pandemiya bilan bog‘liq noaniqlik darajasini hisobga olgan holda, 2020 yil yakuni bo‘yicha inflyatsiya prognozini yillik 11−12,5 foiz darajasida o‘zgarishsiz saqlab qoldi.
Bunda, III chorakda energiya resurslari narxining o‘tgan yildagi oshishi ta’sirining chiqib ketishi bilan uning inflyatsiya darajasiga ta’siri minimallashishi kutilmoqda.
Karantin cheklov choralarining uzoq muddat saqlanib qolishi sharoitida asosiy oziq-ovqat mahsulotlariga va dori vositalariga bo‘lgan talab yuqori darajada saqlanib qolsa, aholi xarajatlarining qayta taqsimlanishi va optimallashishi natijasida birlamchi ehtiyoj toifasiga kirmaydigan mahsulotlarga bo‘lgan talab qisqarib boradi.
Bundan tashqari, karantin cheklovlarining yanada uzaytirilishi natijasida, mehnat resurslari harakatlanishidagi cheklovlar, logistika tizimining yomonlashishi, tovarlarni tashish muddati va xarajatlarini ortishi asosiy tovarlar narxlariga oshiruvchi ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Joriy yil yanvar-iyun oylarida iqtisodiyotni kreditlash hajmining 18,2 foizga (38 trln. so‘mga), pul massasining 12,3 foizga (11,2 trln. so‘mga) o‘sganligi, II chorakda byudjet xarajatlarining daromadlariga nisbatan sezilarli yuqori bo‘lishi bazaviy inflyatsiyani oshiruvchi omillar bo‘ldi. Umuman olganda, yil yakuni bo‘yicha bazaviy inflyatsiyaning 12 foiz atrofida shakllanishi kutilmoqda.
Pandemiyaga qarshi choralarning faollashtirilishi va sog‘liqni saqlash xarajatlarining oshirilishi sharoitida II yarim yillikda ham byudjetga va markazlashgan jamg‘armalarga bo‘lgan bosim saqlanib qoladi va bu umumiy fiskal taqchillikning prognoz ko‘rsatkichlaridan sezilarli oshishiga olib keladi.
Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, iqtisodiy faollikning tiklanishi va iqtisodiyotning asosiy tarmoqlarini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha ko‘rilgan choralar natijasida ikkinchi yarim yillikda YAIMning ijobiy o‘sish sur’atlariga erishilishi va yil yakuni bo‘yicha uning real o‘sishi 1,5−2,0 foizni tashkil etishi kutilmoqda.
Xatarlar va noaniqliklar
Kelgusi davrlarda asosiy xatarlardan biri pandemiya ta’siri va uning oldini olish uchun ko‘riladigan choralar natijasida iqtisodiy vaziyatning tez o‘zgarishidir.
Bu, iqtisodiyotda yuqori darajadagi noaniqliklarning yuzaga keltirib, iqtisodiy jarayonlarning oldindan aniqlashni qiyinlashtiradi va natijada prognozlarning aniqligi va samaradorligini sezilarli darajada pasaytiradi.
Shu bilan birga, inflyatsiyaga monetar omillar, xususan, iqtisodiyotni kreditlash hajmining keskin o‘sishi bilan bog‘liq bosim saqlanib qolmoqda. Bu, o‘z navbatida, kreditlar o‘sish sur’atlarini muvozanatlashtirish va ilgari ajratilgan kreditlarning qaytuvchanligini oshirish bo‘yicha choralar ko‘rishni talab etadi.
Bundan tashqari, asosiy savdo hamkorlarimiz bo‘lgan davlatlarda iqtisodiy faollikning uzoqroq muddatlarda tiklanishi va jahon bozorlaridagi noqulay narxlar muhitining saqlanib qolishi eksport va transchegaraviy pul o‘tkazmalaridan valyuta tushumining ma’lum darajada qisqarishiga olib kelishi mumkin.
Bunda, Markaziy bank tashqi va ichki sharoitlar ta’sirida inflyatsiyaning omillari va xatarlari xususiyatini chuqur o‘rganishda davom etadi hamda inflyatsiya prognoz dinamikasining shakllanishidan kelib chiqib asosiy stavka darajasi bo‘yicha tegishli qarorlarni qabul qilib boradi.
Markaziy bank Boshqaruvining asosiy stavkani ko‘rib chiqish bo‘yicha oraliq majlisi 2020 yilning 10 sentyabr kuniga rejalashtirilgan.
Eslatib o‘tamiz, aprel oyida Markaziy bankning asosiy stavkasi 1 foiz bandga pasaytirilib, yillik 15 foiz darajasida belgilagan va bunga izoh bergan edi.
