Yaqinda internet sahifalarida chop etilgan ayrim maqolalarda (kun.uz, spot.uz va boshqalar) Singapurda joylashgan «Taurus Family Office» tahlilchisi Rayner Maykl Praysning suveren obligatsiyalar chiqarilishi O‘zbekistonni rivojlanayotgan bozorlar inqiroziga tushib qolishi mumkinligi haqida iddaolarini keltirgan. Bu haqda Moliya vazirligi matbuot xizmati ma’lumot berdi.
Bundan tashqari, mazkur maqola rivojlanayotgan davlatlardagi inqirozni har bir mamlakatning o‘z iqtisodiy qudrati va zaifligini inobatga olmay, xalqaro bozordagi likvidlik taqchilligiga bog‘lab va buning sababini AQSHdagi foiz stavkalari va AQSH dollari qiymatining oshishi hamda xalqaro inflyatsion kutilmalar bilangina asoslamoqda.
Avvalo, rivojlanayotgan mamlakatlar o‘zaro bir-biridan tubdan farq qilishini anglash lozim. Ushbu atama juda keng ma’noda bo‘lib, o‘ta kuchli rivojlanayotgan mamlakatlardan iqtisodiyoti eng zaif bo‘lgan 150 dan ziyod mamlakatlarni qamrab oladi.
AQSH foiz stavkalarining o‘sishi iqtisodiy zaif mamlakatlar joriy hisobining katta miqdorda defitsit bo‘lishiga va YAIMga nisbatan tashqi qarz to‘lovlarining oshishiga, ayrim hollarda geosiyosiy xatarlar esa, vaziyatni bundanda og‘irlashishiga olib keldi.
Misol uchun, 2018 yil 1 martdan beri AQSH dollariga nisbatan turk lirasi 32 foizga (Turkiya va AQSH o‘rtasidagi ziddiyatli munosabatlar hamda Turkiya markaziy banki mustaqilligi yo‘qolib borish xatarlari sabab), JAR rendi 20 foizga arzonlagan hoglda, boshqa rivojlanayotgan davlat vakili Polsha zlotiysi qiymati esa 11 foizga qadrsizlandi xolos. Mana shu davrda, o‘zbek so‘mining AQSH dollariga nisbatan qiymatini solishtirsak, milliy valyuta avval o‘sib, keyin esa deyarli eski holatiga qaytgan (2018 yil 1 mart kuni 1 AQSH dollari 8190 so‘m bo‘lsa, 2 noyabr kuni esa 8237 so‘mni tashkil etadi, ya’ni 0,5 foiz qadrsizlangan xolos).
Agar «qattiq» valyutalarga e’tibor bersak, 2018 yil 1 mart holatiga AQSH dollariga nisbatan yevro 9 foizga, yapon iyenasi esa 7 foizga qadrsizlanganini ko‘rish mumkin. AQSH dollari qadrining ortishi umumiy trend ekanligi va bu esa rivojlanayotgan davlatlarninggina zaif tarafi emasligini ko‘rsatib bermoqda.
Ikkinchidan, ichki bozordagi xorijliklarga tegishli moliyaviy aktivlar mazkur mamlakatning dunyo moliyaviy bozorlariidagi tebranishlarga ta’sirchanligini baholashda juda muhim hisoblanadi. Misol uchun, Jahon banki ma’lumotlariga ko‘ra, xorijiy investorlar Turkiyaning ichki bozoridagi qimmatli qog‘ozlarning 64 foiziga egalik qiladi. Turk lirasi qadrsizlanayotgan va siyosiy xatarlar ortayotgan bir paytda, xorijiy investorlar tomonidan mablag‘larning Turkiyadan qaytarib olinishi turk lirasining yanada qadrsizlanishiga olib keldi. Undan tashqari, Xalqaro valyuta jamg‘armasi ma’lumotlariga ko‘ra, Turkiya tashqi qarz to‘lovlarining eksportga nisbati 2018−2021 yillarda YAIMning 90−94 foiz bo‘lishi kutilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasining moliya bozorlari jahon moliya bozorlariga integratsiya bo‘lmaganligini inobatga olish lozim. Ichki moliya bozorlarida xorijiy investorlar ulushi o‘ta past darajada bo‘lib, buning sabablari ichki moliya bozorlari rivojlanmagani va kapital nazoratining mavjudligidir. Kelajakda ichki moliya bozorlarining rivojlanishi va kapital nazoratining erkinlashtirilishi xorijiy portfel investorlarining oqimiga olib keladi. Ichki moliya bozorida xorijiy investorlar ulushining 40 foizgacha ortishi ijobiy jarayon sifatida tasniflanishi kerak.
Qolaversa, O‘zbekiston Respublikasi tashqi qarz miqdorining pastligi, oltin-valyuta zaxiralarning yuqori darajada ekanligi hamda joriy hisob holatining barqaror ekanligi ahamiyatlidir.
Tashqi qarzlarning 86 foizi uzoq, ya’ni 10 yildan ortiq muddatli ekanligi yaqin 10 yil ichida tashqi qarz to‘lovlari bo‘yicha bosimning mavjud emasligini anglatadi;
Tashqi qarz to‘lovlarining eksportga nisbati 2018−2021 yillarda YAIMning 12−16 foiz bo‘lishi kutilmoqda;
2018 yil 1 oktyabr holatiga ko‘ra, oltin-valyuta zaxiralar 26,4 milliard AQSH dollarini tashkil etib, umumiy tashqi qarzdan 1,7 barobar ko‘p bo‘lib, 20 oylik import xarajatlarini qoplay oladi.
Xulosa qilib aytganda, AQSHdagi foiz stavkalarining o‘sishi kupon stavkalarga ta’sir etsa-da, xalqaro moliya bozorlarda joylashtirishi kutilayotgan suveren obligatsiyalari O‘zbekiston Respublikasini rivojlanayotgan bozorlar inqiroziga tushib qolishiga olib kelmaydi.
AQSHdagi foiz stavkalarining o‘sishi kupon stavkalarga ta’sir etsa-da, xalqaro moliya bozorlarda joylashtirishi kutilayotgan suveren obligatsiyalari O‘zbekiston Respublikasini rivojlanayotgan bozorlar inqiroziga tushib qolishiga olib kelmaydi
