Davr shiddat bilan rivojlanib, inson hayoti tobora qulaylashib bormoqda. Bugun savdo-sotiq qilish uchun ko‘chaga chiqish shart emas: birgina mobil ilova orqali xohlagan narsangizga buyurtma berishingiz mumkin. Boshqaruv, hujjatlar almashinuvi ham virtuallashmoqda, masofadan turib turli xizmatlarni ko‘rsatish ommalashmoqda. Bu o‘sish va rivojlanish ta’lim sohasini ham chetlab o‘tayotgani yo‘q. Bugun butun dunyoda millionlab kishilar qariyb barcha sohalar: huquq, muhandislik, dasturlash, til o‘rganish va boshqa yo‘nalishlarda masofadan ta’lim olmoqda. Onlayn ta’lim bepulligi, hammabopligi va qulayligi bilan tobora keng yoyilmoqda. AQSH Davlat departamenti tomonidan tashkillashtirilgan «Media Ko» dasturi doirasida Amerikada xizmat safarida bo‘lib qaytgan «Gazeta.uz» muxbiri Sanjar Rustamov onlayn ta’limning buguni va kelajagi haqida mutaxassislar bilan suhbatda bo‘ldi.
«Ommaviy ochiq onlayn kurslar (MOOK) bo‘yicha butun dunyodagi xohlagan kishi ushbu kursda bepul ta’lim ola oladi, — deydi Massachusets texnologiyalar instituti (MIT) Raqamli ta’lim markazi direktori Sherl Barls biz bilan suhbatda. — MITda ochiq onlayn kurslar 18 yil avval boshlagan. O‘sha vaqtlardayoq MITda o‘tilayotgan barcha darslar hamma uchun bepul onlayn shaklga keltirgan. Millionlab odamlar ushbu bepul kurslardan foydalanishlari mumkin. Albatta bu sinfxonada dars qilishdan farq qiladi. Bu kutubxonadagi bepul resurslardan foydalanishga o‘xshaydi».
Sherl Barls. Foto: Sanjar Rustamov / «Gazeta.uz»
Aytish joizki, Massachusets texnologiyalar institutida saboq olishni istagan xorijlik talaba bakalavr va magistratura bosqichi uchun yiliga 58 ming dollar pul to‘lashi kerak. Undan tashqari, yashash, ovqatlanish, transport va boshqa xarajatlar uchun yana bir necha o‘n ming dollar talab qilinadi (Oylik yashash to‘lovi — 1200−2000 dollar atrofida). Ushbu ta’lim dargohida o‘qish amerikaliklar uchun ham unchalik arzon emas — yiliga 20 ming dollar.
«Onlayn mashg‘ulotlar deyarli barcha mavzularni qamrab olgan. Biroq MIT texnologiyalarga asosan ixtisoslashgani uchun STEM fanlardan (STEM: S — science, T — technology, E — engineering, M — mathematics,yoki: tabiiy fanlar, texnologiya, muhandislik, ijodkorlik, matematika. Bir so‘z bilan aytganda, zamonaviy dunyoda eng talabgir fan — tahr.) eng ko‘p mavzular mavjud. Kurslar MIT o‘qituvchilari tomonidan tayyorlanadi», — deydi Sherl Barls.
Massachusets texnologiyalar instituti. Foto: Sanjar Rustamov / «Gazeta.uz»
Markaz direktorining aytishicha, onlayn kurslardan o‘tish uchun hech qanday aniq muddat belgilanmagan, biroq kurslar olti oydan ikki yilgacha muddat ta’lim olish mumkin. Kursni tamomlaganlar xohlasa pulli imtihon topshirib, daraja yoki sertifikat olishi mumkin. Taxminan 50 dollar to‘lab sertifikat olish mumkin. Bu sertifikat hech qanday huquqiy maqomga ega bo‘lmasa ham, ish beruvchilar uchun u ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin.
Ya’ni, deylik siz dasturlash bo‘yicha olti oy davomida onlayn mashg‘ulotlarda qatnashdingiz va qo‘lingizda MIT sertifikati bor. Bilim va qobiliyat jihatdan to‘rt yillik an’anaviy bakalavr yo‘nalishida tahsil olgan bitiruvchidan ustun bo‘lsangiz, ish beruvchi qo‘lingizdagi bir parcha qog‘ozga qaramasligi ham mumkin. Ayni shu holat bugun xususiy sektorda yaqqol ko‘zga tashlanmoqda: muhimi ishini eplasin, topshirilgan vazifalarni a’lo darajada bajarsin, hujjatbozlik, qog‘ozbozlikka hojat yo‘q, deydigan ishbilarmonlar soni tobora oshmoqda.
Bugun ana shu imkoniyatdan foydalanganlar soni bir necha million nafarni tashkil etmoqda. Nafaqat MIT, balki dunyoning boshqa yetakchi universitetlari, ta’lim markazlari ham onlayn ta’limga katta urg‘u qaratmoqda.
Ayni shu mavzuda Indiana universiteti professori Kurt Bonk bilan suhbatlashganimizda onlayn ta’limning afzal jihatlarini so‘zlab berdi:
«Maktablar, oliy ta’lim dargohlari, korporatsiyalar, davlat tashkilotlari uchun onlayn ta’lim tizimi ko‘plab imkoniyatlarni beradi. Darslardan keyin qo‘shimcha vazifalarni berish, global darajada almashinuv dasturlarini amalga oshirish mumkin. Sinf xonasida o‘quvchilar soni cheklangan bo‘lsa, onlayn ta’limda bir vaqtning o‘zida ko‘plab insonlarga ta’lim berish imkoniyati paydo bo‘ladi. Onlayn ta’lim uyatchang talabalarning faolroq bilim olishlariga imkon beradi. An’anaviy darslarda berilgan ma’lumotlarni to‘liq eslab qolish qiyin bo‘lishi mumkin. Onlayn ta’limda esa bilimlarni takrorlash, ularni global miqyosda almashish, bo‘lishish imkoniyati mavjud bo‘ladi».
Kurt Bonk. Foto: Sanjar Rustamov / «Gazeta.uz».
"Onlayn muhitda qimmat darsliklarni bepul o‘qish imkoniyati ham mavjud, — deya qo‘shimcha qildi professor. — Hamkorlik qilish ko‘nikmasi juda muhim, ya’ni tim vork, birgalikda ishlash va hamkorlik qilish davr talabi. Hozirda internetda ma’lum bir guruhlar bo‘lib ishlash imkoniyati bor. Ta’limda ham bu muhim ahamiyatga ega. Guruh bo‘lib ishlagan ma’lumotlar onlayn saqlab qolish mumkin. Ulardan keyingi yilgi talabalar ham foydalanishi mumkin. An’anaviy ta’limda esa bu imkoniyat cheklangan".
Ingliz tilida bir ibora bor — «Pastda turgan mevani uzish osonroq». Onlayn ta’lim yo‘lga qo‘yilgan ilk davrlarda masterlik darajasini beradigan biznes va hamshiralar tayyorlash kabi amaliy sohalarda bu ishni amalga oshirish boshlangan. Hozirda esa ta’lim, injenerlik kabi sohalarda ham onlayn ta’lim yo‘lga qo‘yilgan. Shuningdek, bugunga kelib qisqa muddatda olish mumkin bo‘lgan nano darajalarda qisqa dasturlarda o‘qib, sertifikatlar olish, masalan katta ma’lumotlar bilan ishlash, dasturlash, turizm menejerligi, loyihalarni boshqarish, yetakchilik malakalarini oshirish kabi yo‘nalishlarda malaka oshirish mumkin. MIT`da bu narsa ko‘proq qo‘llanilayapti", — deydi professor.
E’tiborlisi, ota-onalar farzandlari ta’lim olayotgan onlayn kurslarga o‘zlari ham qiziqib, ulardagi ma’lumotlardan hayotda foydalanishlari mumkin bo‘ladi, deydi professor.
Massachusets texnologiyalar instituti mashg‘ulot xonalaridan biri. Foto: Sanjar Rustamov / «Gazeta.uz».
Safar davomida Massachusets texnologiyalar instituti hamda uning qoshidagi Raqamli ta’lim texnologiyalari markazida onlayn ta’limni yo‘lga qo‘yish bo‘yicha yaratilgan sharoitlar bilan ham tanishdik. Qariyb barcha mashg‘ulot xonalari videkameralar bilan ta’minlangan bo‘lib, o‘qituvchi-professorlarning darslari yozib olinadi va internetga joylashtiriladi. Ayrim talabalar kunduz kuni darsga qatnashish imkoniyati bo‘lmasa, kechqurun mashg‘ulotlarni tomosha qilib, kerakli bilimlarni o‘zlashtirishlari mumkin.
Birgina MIT onlayn kurslarida o‘tgan davr mobaynida butun dunyodan 3 million nafarga yaqin kishining ta’lim olib, zamonaviy bilim va ko‘nikmalarni egallagani ushbu sohaning katta istiqbolga ega ekanini ko‘rsatadi. Internetga ulanish imkoniyatlarining yanada ortishi, aloqa sifati ortib, narxlari arzonlashishi bilan yaqin kelajakda, xususan O‘zbekistonda ham onlayn ta’limga bo‘lgan ehtiyoj ortishini bashorat qilish mumkin. Shu bois milliy onlayn ta’lim tizimini yangi bosqichga olib chiqish, bepul onlayn kurslarni tashkil etish, bilimlarni tekshirish va sertifikatlar berish mexanizmlarini ishlab chiqish maqsadga muvofiq.
Sanjar Rustamov
